Mẹo dùng filter GND khi chụp ảnh phong cảnh

Mẹo dùng filter GND khi chụp ảnh phong cảnh

Filter GND – Graduated Neutral Density là gì?

Filter GND hay còn gọi là kính lọc phân cực về cơ bản là một tấm nhựa (resin) hoặc thuỷ tinh hình chữ nhật hoặc hình vuông có hai phần tách biệt với một phần tối hơn. Loại filter này luôn phải được "trung tính” vì khi ánh sáng đi qua kính lọc này phải được dảm bảo rằng luôn giữ được tối đa tính chất của nó, tức là không tạo ra bất cứ sự khác biệt về màu sắc hoặc sự sai khác về ánh sáng. Điều này được các hãng filter lớn như Lee hay Singhray làm rất tốt, nhưng có thể chưa được đảm bảo với những hãng ít tên tuổi hơn (Xem bài:Các hãng filter GND và ND phổ biến). Về điểm này thì tôi đề xuất các bạn nên sử dụng Lee Filters, đó là bộ filter tôi đang sử dụng và rất hài lòng về độ bền, tiện dụng cũng như độ "trung tính” của ánh sáng khi đi qua filter.
Khác với các loại filter tròn lắp trực tiếp vào ống kính (lens), để sử dụng GND bạn cần một bộ filter gồm các thành phần sau: Holder, Ring và FilterHolder là khung để giữ filter phía trước ống kính, ring giúp kết nối giữa holder và lens với nhau. Tuỳ kích cỡ filter của lens mà tôi có thể chọn các loại holder, ring cho phù hợp. Với các lens thông thường hiện nay thì bộ filter phổ biến là hình chữ nhật kích cỡ 150x100mm. Ring sử dụng tuỳ vào đường kính lens của bạn 72mm, 77mm hay 82mm.

phong-canh
Bộ Lee filters mà tôi sử dụng
Để đảm bảo cho vùng sáng (over-exposure) không bị mất chi tiết thì việc sử dụng filter GND là điều cần thiết. Nếu không sử dụng filter GND, thông thường vùng trời sẽ bị cháy mặc dù vùng tiền cảnh sẽ đúng sáng khi tôi đo sáng vào tiền cảnh, hoặc vùng trời sẽ đúng sáng và tiền cảnh bị tối om nếu tôi đo sáng vào bầu trời. Tôi có thể cứu một phần khi hậu kỳ ở Photoshop, nhưng sẽ rất khó khăn và không thể hồi phục lại được toàn bộ chi tiết, bức ảnh có thể sẽ rất nhiều noise và xấu. Trong khi yêu cầu của tôi về ảnh phong cảnh rất khắt khe, các vùng sáng không thể uyển chuyển mượt mà như mong muốn.
phong-canh
Without and with filter – Source: Shawnthompsonphotography

Khi nào sử dụng filter GND?

Hầu hết các photographer nổi tiếng đều sử dụng filter GND khi chụp phong cảnh bình minh hay hoàng hôn (sunset hay sunrise) vào giờ vàng (golden hour). Bạn có thể sử dụng để cân bằng ánh sáng giữa tiền cảnh và hậu cảnh, hoặc để tạo các hiệu ứng đặc biệt như làm chậm chuyển động (slow-motion) của sóng biển, sông suối, làm mờ (blur) các chuyển động của người và vật thể.Những bức ảnh đẹp nhấtlà những bức ảnh mà người chụp kiểm soát được ánh sáng, filter GND là một công cụ giúp bạn thực hiện điều đó.

Các loại filter GND và kinh nghiệm lựa chọn

Một điều nữa mà bạn cần cân nhắc đó là các loại filter cần có. Filter GND chia làm 2 loại là loại cứng (hard-edged) và mềm(soft-edged), mỗi loại tương ứng có các sản phẩm khác nhau từ loại giảm 1-stop đến 3-stop phù hợp với từng điều kiện ánh sáng.
Loại Soft-edged là loại mà đường ngăn cách vùng tối và vùng sáng của filter mềm hơn, phù hợp khi bạn chụp những phong cảnh mà đường chân trời không được tách biệt rõ ràng như chụp thành phố, núi non (đường chân trời bị khuất một phần bởi các toà nhà hoặc núi non). Loại Hard-edged là loại mà đường ngăn cách vùng sáng và vùng tối của filter được nhận biết rất rõ ràng, phù hợp khi bạn chụp những phong cảnh mà bầu trời và tiền cảnh (foreground) được tách biệt rõ ràng bởi đường chân trời như chụp sông nước, biển cả.
Khi mà độ chênh sáng giữa bầu trời và tiền cảnh quá lớn, bạn nên sử dụng loại giảm nhiều stop như Lee filter GND 0.9 giảm 3-stop. Nếu độ chênh sáng không quá khác biệt như khi mà mặt trời vừa lặn hoặc chuẩn bị lên (giờ xanh – blue hour), bạn có thể sử dụng loại 0.3 giảm 1 stop. Bạn có thể tham khảo các sản phẩm của Lee filters trong bảng dưới đây:

phong-canh
Các loại filter GND của Lee
Loại filter giảm bao nhiêu stop bạn có thể lựa chọn và sử dụng sao cho phù hợp với từng điều kiện. Nếu có điều kiện về tài chính bạn có thể mua theo Parkage của Lee gồm 2 bộ Hard-edged và Soft-edged, mỗi bộ gồm 3 filter 0.3ND, 0.6ND và 0.9ND giảm tương ứng 1,2,3-stop. Hoặc dư dả hơn một chút bạn có thể mua loại GND Reserved chất lượng cao của Singhray, đó là loại filter mà phần trên cùng của filter ánh sáng đi qua với cường độ trung bình, sau đó tối dần, rồi lại sáng dần đến đường giữa filter. Loại filter này khắc phục được nhược điểm của filter GND thông thường là vùng tối nhất lại ở trên cùng của filter, làm cho ảnh chụp sẽ bị rất tối ở hai góc trên cùng cũng như vùng bầu trời phía trên. Tất nhiên giá của Singhray GND Reserved cũng rất cao.
Tuy vậy với nhu cầu cơ bản bạn có thể tham khảo bộ Lee filters của tôi gồm 2 filter GND, một loại soft 0.6ND và một loại hard 0.75ND và 1 filter ND vuông giảm 6-stop (Lee little stopper). Với bộ này tôi đảm bảo được các loại ảnh phong cảnh cần chụp từ Landscape, Seascape cho đến Cityscape, và có thể kết hợp các loại filter này trong nhiều trường hợp khác nhau. Bạn cần chú ý rằng mỗi loại hard hay soft bạn chỉ cần mua 1 filter làm filter chính, nhưng nên chọn loại giảm từ 2 stop trở lên, tốt nhất là 2,5 hoặc 3 stop vì thông thường độ chênh sáng trong điều kiện bình minh hay hoàng hôn là rất mạnh. Chỉ nên mua loại giảm 1 stop khi dư dả và dùng kết hợp với filter chính trong mỗi điều kiện cụ thể.
Một kinh nghiệm nữa là nếu ai có điều kiện thì nên muaLee filtersvì đây là việc đầu tư dài hạn, bạn sẽ không phải băn khoăn về chất lượng kính cũng như ảnh chụp ra. Giá có thể đắt hơn những loại khác như Cokin, Hitech,.. nhưng nó rất đáng tiền. Máy móc có thể thay đổi nhưng filter GND là thứ gần như phải có trong bộ đồ nghề với những ai muốn nghiêm túc đi theo con đường chụp ảnh phong cảnh, và việc sử dụng Lee filter hay cao cấp hơn là Singhray bạn sẽ không phải lo nghĩ đến việc đổi loại filter khác trong tương lai. Nếu mua loại kém chất lượng hơn mà ảnh không như ý thì việc đổi filter sẽ gây tốn kém chi phí hơn nhiều.

Sử dụng filter GND như thế nào?

Việc sử dụng ban đầu sẽ hơi bỡ ngỡ vì phải tháo lắp holder và ring cho ống kính, gây ra sự bất tiện. Việc sử dụng filter nào trong từng hoàn cảnh cũng khó khăn với những người cho có nhiều kinh nghiệm. Nhưng khi sử dụng vài lần bạn sẽ nhanh chóng quen hơn và thành thục rất nhanh. Quá trình sử dụng filter GND khi chụp phong cảnh theo lý thuyết có thể theo các bước sau:
  1. Thiết lập máy ảnh của bạn trên tripod (chân máy), cố định vị trí trước khung cảnh muốn chụp và nhớ cài đặt máy ởchế độ Manual. Sau đó bậtViewfinder, đo sáng vào tiền cảnh để tiền cảnh đúng sáng rồi ghi nhận chỉ số đo sáng mà máy ảnh đo được.Tiếp tục thực hiện bước trên với việc đo sáng vào hậu cảnh (bầu trời).
  2. Sau khi ghi nhận được2 chỉ số đo sángtrên bạn tính toán mức độ chênh lệch đo sáng giữa tiền cảnh và hậu cảnh, rồi sử dụng filter GND với thông sốthấp hơn 1 stopcủa chỉ số chênh lệch. Ví dụ nếu bạn đo được bầu trời sáng hơn so với tiền cảnh là 3-stop, bạn chọn filter GND giảm 2-stop hay loại0.6 ND Grad.
  3. Di chuyển filter dọc theo trục của holder để sao cho đường phân cực của filter khớp với đường chân trời, hoặc bạn có thể thực hiện một số điều chỉnh cho phù hợp từng điều kiện cụ thể như trường hợp tiền cảnh có một số vật thể chắn ngang, hay việc chọn filter cứng hay mềm tuỳ vào chụp seascape hay cityscape.
  4. Sau khi đã cố định được thông số, góc chụp, vị trí filter, tiến hành chụp qua dây bấm mềm để tránh rung máy. Kiểm tra lại kết quả thu được để có những điều chỉnh cần thiết nếu cần chụp lại.
    Sử dụng GND filter khi chup bình minh và hoàng hôn
Tuy vậy thì trong thực tế, với một nhiếp ảnh gia có nhiều kinh nghiệm thì không cần nhiều bước như trên để chụp một bức ảnh phong cảnh sử dụng filter GND. Họ sẽ dễ dàng đoán được độ chênh sáng khi nhìn vào bầu trời và tiền cảnh để quyết định sử dụng loại filter GND phù hợp. Việc xác định tốc độ chụp cũng chỉ cần chụp thử một bức là có thể điều chỉnh hợp lý để cho ra được những bức ảnh với hiệu ứng nước, sóng biển theo ý muốn (nếu chụp phong cảnh biển). Quá trình chụp có thể diễn ra rất nhanh từ việc khảo sát địa điểm, cố định góc chụp, lắp filter, đo sáng và bấm máy thôi.

Giai đoạn hậu kỳ ảnh chụp

Sau khi chụp được ảnh đúng sáng,lấy nét tốtvà giữ được đủ chi tiết cần thiết của khung hình, đó là bạn mới chỉ hoàn thành được một nửa. Một phần quan trọng không kém là bạn cần hậu kỳ bức ảnh đã chụp được bằng các phần mềm chuyên dụng như Lightroom và Photoshop. Sẽ có rất nhiều việc phải làm ở công đoạn này để đảm bảo sản phẩm cuối cùng có độ sâu, tương phản tốt, no màu vàkhông bị méo (distortion). Bạn có thể tham khảo bài viết vềworkflow các bước hậu kỳ ảnh phong cảnh và các bài viết tiếp theo của tôi.